سرنگونی هواپیمای پنهانکار اف۱۱۷ توسط سامانه پدافندی سام۳+ تصاویر

به گزارش پارسینه و به نقل از جنگاوران؛ این تنها موردی است که در تاریخ تا امروز یک هواپیمایپنهانکار سرنشیندار سرنگون شده استسرهنگ دوم دارل پاتریک خلبان هواپیمای اف117 سرنگون شده سابقه عملیات در جنگخلیج فارس 1 را نیز داشت .وی سابق بر این خلبان جنگنده اف ۱۶ بود با جنگنده اف ۱۶پرواز میکرد .حد فاصل جنگ خلیج فارس و عملیات بمباران یوگسلاوی از اف ۱۶ به اف ۱۱۷منتقل شد ،پرندهای که نخستین هواپیمای پنهانکار جهان بود .نایت هاک محصول دهه۱۹۸۰ بود اگرچه تحقیقات منجر به ساخت ان از میانه دهه 1970 اغاز شد و تلاش ایالاتمتحده برای کاهش سطح مقطعی یک جنگنده با ترکیب از مواد جاذب رم برای جذبامواج رادار و شکل چند ضلعی برای انحراف امواج رادار بازتابی به زوایایی که به دسترادار ارسال کننده نرسد .

این فناوری فناوری قدیمی بود ولی مشخصا در جریان جنگ خلیج فارس نشان داده بودکه از پس رادارهای ساخت شوروی و سامانههای پدافندی چون سام ،۲ سام ۳ و یا سام ۶برمیآمد طبیعت هم قرار نبود توسط سام3 سرنگون شودپاتریک در مورد شب حمله میگوید که آن شب احساس بدی داشت به یکی ازهمرزمانش گفته بود که اگر قرار باشد سرنگون شوم امشب شب آن است. به شکلی کهخود میگوید زمانی که سرنگون شدم اصلًا شوکه نشدم و آمادگی روحی آن را داشتمآن شب قرار بود هدفی را در حومه بلگراد با بمبهای هدایت لیزری هدف قرار دهدهنگامی که وارد آسمان یوگسلاوی شد دستورات ناوبری را تکمیل کرد تا به هدف خودبرسد در حالی که نمیدانست یک امانه سام 3 کمی جلوتر انتظار او را میکشدناتو در تمام طول عملیات به شکل مرتب به وسیله هواپیماهای جاسوس الکترونیک خودبا دریافت امواج راداری دشمن محل سامانههای پدافندی صرب ها را ثبت میکرد،یوگسلاوی برای اینکه سامانههای پدافندی آن هدف قرار نگیرند به شکل مرتب آنها را جابجامیکرد .سامانه سام3 یک سامانه ثابت است یعنی رادار و لانچر پرتاب موشک بر رویزمین قرار میگیرند و روی خودرو نصب نشدهاند .با وجود این صرب ها طی تمریناتگستردهای و کاهش تعداد موشکهای روی لانچر پرتاب سام ۳ از ۴ عدد به دو عددمیتوانست طی 90 دقیقه یک آتشبار کامل که شامل یک رادار جستجو یک رادار هدایت وسه لانچر پرتاب بود را جمع آوری و به سرعت به جای دیگری منتقل کند.

صرب ها هواپیمای آواکس نداشتند برای همین هم از رفت و آمد هواپیماهای ناتو اطلاعپیدا نمیکردند از طرفی آنها رادارهای برد بلند خود را نیز به ندرت روشن میکردند زیراروشن کردن این رادارها به معنای این بود که جای آنها لو میرفت و بلافاصله سرکوبمیشد. تنها چیزی که آنها داشتند این بود که با کمک جاسوس انسانی زمانی کهجنگندههای ناتو از پایگاههای خود برمیخاستند ،ا نها متوجه یک حمله میشدند.اف۱۱۷هااز ایتالیا برمیخاستند اگرچه مسیرشان برای صربها مشخص نبوددر شب حادثه فرمانده آتشبار سام ۳ مشهور زلاتان داین که افسر پدافند نیروی هواییوگسلاوی بود و در سال ۱۹۵۶ متولد شده بود ، چند ساعت بود که سامانه آتشبار خود رادر یکی از پایگاهها در نزدیکی غرب بلگراد پایتخت یوگسلاوی سرپا کرده بود. چند هفته از

آغاز جنگ میگذشت و وی چندین بار با سامانه سام ۳ خود به طرف جنگندههای ناتوشلیک کرد ولی هرگز موفق نبود به یاد میآورد که آنها تنها ۱۷ ثانیه رادار جستجو را روشن میکردند.

سامانه سام 3 یک سامانه پدافندی ساخت اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۶۰ بود .اینسامانه برای پوشش ارتفاع پایین ساخته شده بود. در دهه ۱۹۶۰ با ورود اولین سامانههایپدافندی خلبانان متوجه شدند پرواز در ارتفاع پست شانس کشف آنها را به شدت کاهشمیدهد زیرا رادارها درست ارتفاع پایین را پوشش نمیدهند و موشکها نیز در این ارتفاعسرعت و چالاکی کمتری داردسامانه پدافندی یسام 3 یک سیستم نیم متحرک متشکل از ۳ تا ۴ لانچر پرتاب موشک هرکدام با چهار موشک سوخت جامد دو مرحلهای بود که ۳۵ کیلومتر برد داشتند ومیتوانستند تا ارتفاع ۱۸ کیلومتری عمل کنند .این سامانه موشکی هدایت در خط دیدرادار بود یعنی رادار سامانه پدافندی هدف را کسب میکرد و بعد از قفل بر روی آنموشک را به سمت هدف با کمک امواج رادیویی هدایت میکرد .این سیستم در دهه ۱۹۹۰ اصلًا سیستم پیشرفتهای نبود و طی جنگهای مختلف مانندجنگ سال ۱۹۷۳ و 1982 اعراب و اسرائیل و یا جنگ اول خلیج فارس بارها سرکوب شدهبود .با ایجاد اختلال و جنگ الکترونیک بین سامانه ارتباطی موشک با رادار هدایت کننده ،موشک در آسمان گم میشد. اف117 سامانه جنگ الکترونیک نداشت زیرا وجود سامانه جنگ الکترونیک باعث میشدهواپیما کشف شود .سامانه جنگ الکترونیک از خود امواج الکترونیکی متساعد میکرد که

باعث میشد سامانههای غیر فعال که وظیفه کشف امواج ارسالی دشمن را دارند بتوانندمحدوده جنگنده را کشف کنند .اف117 بر اساس پنهانکاری خود عمل میکرد. استراتژیکاین بود که وقتی کشف نمیشود پس نیازی به جنگ الکترونیک نیز نیست .ولی اینگونهنبود که این هواپیما بدون پشتیبانی الکترونیکی وارد سرزمین دشمن شود هر زمانی کهوارد آسمان دشمن میشد از فاصله حدود ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتری در پشت سر آن یکهواپیمای جنگ الکترونیک پراولر تلاش میکرد تا در منطقه با جنگ الکترونیک رادارهایدشمن را دچار مشکل کند ولی در آن شب به دلیل آب و هوای بد پراولر موفق به پروازنشد و اف ۱۱۷ بدون پشتیبانی الکترونیکی وارد آسمان یوگسلاوی شد.

در ساعت ۸:۳۰ دقیقه زلاتان برای بار دوم دست به روشن کردن رادار جستجو سامانهپدافندی خود زد و بلافاصله متوجه یک هدف در فاصله ۲۳ کیلومتری از آتشبار خود شد،وی در فاصله ۱۳ کیلومتری بلافاصله دو موشک وی ۶۰۰ که در واقع همان موشک سامانهسام 3 است را به طرف هدف شلیک کرد بدون اینکه بداند هدف دقیقًا چیست. پاتریکخلبان اف117 میگوید که بلافاصله متوجه شد که دو موشک از ابرها بیرون آمد و بهطرف هواپیمایش پرواز کرد بعدها به یاد میآورد که هشدار دهنده راداری هیچ هشداریدر مورد قفل موشک نداداولین موشک از کنار جنگنده رد شد آنقدر نزدیک بود که شوک رد شدن از کنار جنگندهکاملًا احساس شد دومی کمی با فاصله رد شد ولی چاشنی انفجار مجاورتی آن عمل کردکه ترکشهای ناشی از انفجار کلاهک 60 کیلوگرمی که دارای 4500 شاچمه ترکش شوندهبود باعث شد جنگنده از کنترل خارج شود. این انفجار آنقدر بزرگ بود که حتی یک کی سی  135 نیروی هوایی آمریکا بر فراز بوسنی آن را دید وی بلافاصله تصمیم از خروج ازهواپیما گرفت و اجکت کرد و هنگامی که با چت بر روی زمین آمد با یک سیستم ارتباطامن توانست با یک کی سی135 ارتباط برقرار کند و پیام اضطراری بدهد.فرودش با چطرتقریبًا بدون نقص انجام شد هیچ آسیبی ندید .وی در نزدیکی یک مزرعه در رما فرود آمدهبود و خود را در مزرعه مخفی کرد .رما در غرب بلگراد در حدود ۶۰ کیلومتری آن واقع شده است.

وی فاصله زیادی با بلگراد نداشت و حتی خودش میگوید که امواجی شوک انفجاربمبهایی که جنگندههای ناتو در حومه بلگراد پرتاب میکردند را حس میکرد. وی ۸ساعت در همان منطقه باقی ماند .پلیس و سربازان یوگسلاوی منطقه را جستجو کردندولی سرانجام نیروی هوایی ایالات متحده با یک بالگرد جستجو و نجات ام اچ ۵۳ و دوبالگرد اچ اچ ۶۰ از راه رسیدند و وی را تنها دقایقی قبل از اینکه به دست سربازان صرببیفتد شبانه نجات بدهندولی واقعًا اف ۱۱۷ چگونه توسط یک سامانه قدیمی سرنگون شد.در مرحله اول همانطور که قبلًا گفته شد جابجایی سریع سامانه سام ۳ توسط صرب هاکه تقریبًا ۹۰ دقیقه برای جابجایی آن زمان لازم بود باعث شد طی چند هفته درگیریسامانههای پدافند هوایی زلاتان سالم بماند .آنها همچنین یک تاکتیک نیز داشتند .انها